Já góðan dag, get ég fengið að tala við grafarvogsguðleysingja? Nei hann er upptekinn en þú getur fengið að tala við vesturbæjarvotta eða miðbæjarmúslima.

Á meðan lygararnir hjá Vódafóne hugsa næsta leik í því hvernig best sé að blekkja börnin (sbr. færslu mína hér á undan) þá getum við hin hringt í borgina og fengið að tala við nýja starfsmenn borgarinnar sem eru þeir félagar vesturbæjarvotti, ásatrúarárbæingur, breiðholtsbahái, miðbæjarmúslimi og grafarvogsguðleysingi að ógleymdum honum Þorvaldi Víðissyni miðbæjarpresti.

Það bárust nefnilega fréttir af því í gær að borgin ætlar að halda áfram að hafa trúboða í starfi í miðbænum til þess að leysa ófremdarástandið sem ríkir í miðbænum eins og sagt var í fréttinni. Nú ætlar borgin aðeins að greiða fyrir hálfa stöðu en hálf staða þýðir aðeins 4,6 milljónir af almannafé. Nú er ég alveg hissa á því hvers vegna ekki eru bara ráðnir margir prestar í miðbæinn fyrst þetta er lausnin á hinum margumrædda vanda miðbæjarins. Nú hvað með að leysa vanda allra hverfa með áðurnefndum vesturbæjarvotta sem myndi sérhæfa sig í vanda vesturbæjar, ásatrúarárbæingnum sem myndi passa upp á að ekki væri stolist ofan í árbæjarlaug að næturlagi, svo myndi garafarvogsguðleysinginn passa upp á Grafarvoginn og breiðholtsbahaíinn sjá til þess að breiðhyltingar færu snemma að sofa. Miðbjærmúsliminn yrði síðan Þorvaldi Víðissyni til halds og trausts í miðbænum þar sem þeir gætu passað upp á að fólk væri ekki að míga og skíta á gangstéttarnar.

Þetta er frábært og að ég held það eina góða sem borgarráð hefur gert á kjörtímabilinu. Og að lokum kærar þakkir á geðsjúklingurinn skilið sem fattaði upp á trúarbrögðunum því þau eiga eflaust eftir að leysa allan vanda borgarinnar.

Ég er svo glaður yfir þessu framtaki.

JB

Vodafone brýtur á barni

  Á neytendasíðu Dr. Gunna í Fréttablaðinu 11. september s.l. segi ég frá samskiptum Vodafone við 15 ára ungling og hvernig fyrirtækið sendir frá sér villandi auglýsingu í sms skilaboði og nýtir sér þannig trúgirni og reynsluleysi unglings.

Forsaga málsins er sú að þann 3. ágúst s.l. keypti sonur minn 15 ára gamall sér símatilboð hjá Vodafone sem gekk út á það að hann gat hringt í fimm vini sína ókeypis í einn mánuð og síðan átti inneignin að gilda í sex mánuði. Um það leyti sem tilboðsmánuðurinn er að renna út og sonur minn er farinn að huga að því að hann getur ekki lengur hringt frítt í fimm vini sína berast sms skilaboð í síma hans frá Vodafone sem hljóða svo: "Skítt með sumarið! Sumartilboði okkar 5 vinum hefur verið framlengt til 31 okt. Hringdu fríkeypis í 5 vini óháð kerfi. Lifðu núna,Vodfone."

Hvað segja þessi skilaboð unglingi sem ekki hefur reynslu af markaðssetningu fyrirtækja og þeim blekkingarleikjum sem þar eru stundaðir? Honum datt ekki annað í hug en hann mætti halda áfram að hringja í fimm vini sína til 31. október, eða allavega stóð ekkert annað í skilaboðunum. Hann heldur síðan áfram að hringja í vini sína í þeirri trú að hann geri það frítt eftir að hafa fengið umrætt skeyti frá Vodafone, þar til hann tekur eftir því að inneignin er allt í einu búin. Í skilaboðinu er ekki tekið fram að hann þurfi að gera eithvað til þess að geta hringt áfram í vini sína frítt. Hinsvegar hefði hann átt að greiða 1000 kr til þess að tilboðið gilti til 31. október (og 1000 kr er ekki frítt). Ég veit ekki hver ástæðan er fyrir því að Vodafone taldi ekki ástæðu til að geta þess í skilaboðinu. Lesendur geta reynt að leysa þann leyndardóm.

Dr Gunni ber málið undir Björn Víglundsson hjá Vodafone sem sér alls ekkert athugavert við að jafn óljóst sms skilaboð sé sent til unglings auk þess sem hann reynir að bjarga eigin heiðri með því að segja drenginn hafa verið búinn að nýta tilboðið í sex mánuði. Þar leggst Björn svo lágt að ljúga upp á 15 ára visðskiptavin en tilboðið var keypt þann 3. ágúst eins og áður segir en ekki fyrir túmum sex mánuðum eins og Björn heldur fram í Fréttablaðinu.

Nú er alls ekki ætlun mín að Vodafone bæti fyrir villandi skilaboð og það fjárhagstjón sem drengurinn varð fyrir, heldur vil ég fyrst og fremst vekja athygli á þeim siðferðilegu álitamálum sem um ræðir í markaðssetningu til unglinga í þeim tilgangi að að hvetja fyrirtæki að misnota ekki reynsluleysi og trúgirni ungs fólks eins og Vodafone gerir klárlega í þessu tilviki.

Í siðareglum Sambands íslenskra auglýsingastofa segir m.a.: "Í auglýsingum skal ekki misnota hina eðlilegu trúgirni barna né reynsluskort...."(13. grein)

Það er því alveg skýrt eftir hvaða reglum á að vinna þegar auglýst er. En það er fleira sem Vodafone verður að taka afstöðu til áður en send eru óskýr tilboð til barna:

• - Er rétt að senda tilboð til barna og unglinga án þess að forráðamenn fái af því vitneskju?
• - Er rétt að tilgreina ekki þann kostnað sem viðskiptavinur þarf að leggja í til að taka tilboði?
• - Ber fyrirtækjum í markaðssókn sinni siðferðileg skylda til að beita öðrum aðferðum þegar börn og unglingar eiga í hlut heldur en þegar um fullorðna er að ræða?
• - Er rétt að gera ráð fyrir því að börn og unglingar geri sér grein fyrir öllum skilmálum samninga sem finna má einhversstaðar annarsstaðar heldur en í þeirri auglýsingu sem viðkomandi fær?

 

Ljóst er að af umræddu máli er full ástæða til að hvetja til virkrar umræðu um siðferði viðskiptalífsins, ekki síst með tilliti til hagsmuna barna og unglinga. Það er því hér með skorað á umboðsmann barna að stofna til  málþings hið fyrsta  þar sem rætt yrði um siðferði, auglýsingar og börn.

Greinin birtist einnig á Vísi.is

JB

Spennandi verkefni á Akranesi

Í þessari viku hitti ég alla nemendur í 6.-10. bekk í Brekkubæjarskóla á Akranesi, alls 11 bekki. Ástæðan er undirbúningur vegna komu flóttamannana í skólann, en þeir hefja nám eftir helgi. Í dag hitti ég 4 bekki og var mjög ánægjulegt að heyra hversu margir nemendur eru áhugasamir um komu flóttafólksins og greinilega staðráðnir í að bjóða þá velkomna. Mitt verkefni felst fyrst og fremst í því að efla með nemendum fjölmenningarlega færni með umræðum og ýmsum verkefnum. Ljóst er að Brekkubæjarskóli er að taka að sér mjög spennandi en jafnframt krefjandi verkefni sem gaman verður að fylgjast með.

JB

Ég veit ekki hver Egill Helga er. En ef það er karlinn í sjónvarpinu þá er hann rosa hallærislegur.

Það verður að segjast eins og er að það er dálítið gaman að þessum náunga Agli sem er svo oft í sjónvarpinu. Hann er líka með vefsíðu og félagi minn í Siðmennt Sigurður Hólm var að skiptast á skoðunum við hann á síðu þess fyrrnefnda þann 12. september s.l. og var til umræðu m.a. aðskilnaður ríkis og kirkju og kristni í skólum. Orðræðan er athyglisverð, gefum þeim orðið:  

 

Sigurður Hólm beinir orðum til Egils (umræðan komin af stað á undan): "Ef þú átt við fræðslu um kristna trú þá er ég (og Siðmennt) algerlega sammála þér. Hef alltaf verið þessarar skoðunar. Það hefur því komið mér á óvart stundum hversu neikvætt þú talar stundum um Siðmennt. Mér sýnist nefnilega baráttumál Siðmenntar vera baráttumál þín að mestu leyti
(http://skodun.is/2007/12/01/satt-og-logid-um-stefnu-sidmenntar/) ."

Egill svarar Sigurði Hólm: "Neikvætt um Siðmennt? Ég veit ekki hvað Siðmennt er. En ef það eru samtökin sem standa fyrir borgaralegum fermingum, ja, þá finnst mér þær rosa hallærislegar."

Þetta er eitt skemmtilegasta svarið sem ég hef heyrt þegar orðræða um álitamál er annarsvegar og væri tilvalið að nota það í kennslustund í heimspeki. Það sem Egill gerir svo snilldarlega er að allt í einu af einhverjum ástæðum sem eru mér ókunnar, breytir hann umræðuefninu frá því að vera um trúmál yfir í það hversu hallærislegar borgaralegar fermingar eru. Hvergi var rætt um borgaralegar fermingar á undan en allt í einu er hugtakið "hallærislegt" og borgaralegar fermingar aðalmálið í umræðunni.

Þetta er mjög þekkt taktík og hefur heimspekingurinn Martin Levander sýnt sambærileg dæmi í bók sinni "Heimspeki" sem út kom 1997. Kíkjum á tvö dæmi frá Levander í anda Egils.

"Lagafrumvarp Clintons forseta er ógnvænlegt og þar fyrir utan hefur hann haldið framhjá." (s.24)

Augljóst er að framhjáhaldið hefur ekkert með lagafrumvarpið að gera en hinsvegar er það notað til þess að gera lítið úr frumvarpinu og Clinton sem stjórnmálamanni.

Annað dæmi:

"Ofbeldisbrotum og dagheimilum hefur farið fjölgandi síðustu 20 árin. Er ekki kominn tími til að loka dagheimilum?" (s.27)

Levander tekur fram að þessi seinni röksemd hafi verið notuð  í samfélagsumræðunni í Svíþjóð vorið 1994 í fúlustu alvöru. Það er því óhætt að segja að það hafi verið einhver "Egill" í svíunum vorið 1994.

 JB

Hörður Torfa langflottastur

Ég var einn af þeim fjölmörgu sem fóru á hausttónleika Harðar Torfa í Borgarleikhúsinu s.l. fimmtudag. Mjög vel heppnaðir tónleikar og Hörður sýndi svo ekki verður um villst hversu flottur karakter er þarna á ferð. Lífssýn hans og viðhorf eru mjög áhugaverð, heilbrigð og skemmtileg. Það er augljóst af textunum hans að á sínum tíma var hann langt á undan sinni samtíð. Og það besta við Hörð er án efa hversu sjálfstæður listamaður hann er. Ábyggilega er erfitt að vera listamaður á Íslandi í dag þar sem gylliboð  gráðugra fyrirtækja sem allt vilja eiga freista. En Hörður hefur staðist þær freistingar. Í viðtali við 24. stundir sagði hann þar sem hann ræddi um sjálfstæði sitt:

"Nú held ég að megi fullyrða að ég sé eini sjálfstæði maðurinn. Ég er ekki í eigu neins fyrirtækis og það eru ekki neinir bankar á bak við mig."

Kærar þakkir Hörður.

JB

Vodafone blekkir börnin

Það verður ekki annað sagt en að sumum fyrirtækjum hér á landi sé vorkunn. Víða hefur mátt sjá á förnum vegi slagorð sem beint er til bankanna sbr "Bankanum þínum er sama um þig". En það eru ekki bara bankarnir sem eiga það til að begðast viðskiptavinum sínum. A.m.k. eitt fyrirtæki hefur gengið heldur lengra en að vera bara sama um viðskiptavini sína, það gengur svo langt að hreinlega blekkja börn og unglinga og ég trúi ekki öðru en það sé gert vísivitandi. Og hér kemur sagan af fyritækinu sem notfærir sér sakleysi og reynslusleysi barna sér í hag:

Í sumar fékk sonur minn 15 ára gamall að kaupa sér símatilboð hjá Vodafone sem gekk út á það að hann gat hringt í fimm vini sína ókeypis í einn mánuð óháð símakerfi og síðan átti inneignin að gilda í sex mánuði. Gott og vel, vissulega gott boð að mínu mati. En Vodafone hafði greinilega ætlað sér að gera eitthvað annað heldur en að hugsa um hag viðskiptavna sinna. Því nú kemur framhaldið og þá fer nú siðleysið og blekkingarleikurinn heldur betur að segja til sín. Og takið eftir því að Vodafone er hér í samskiptum við 15 ára gamalt barn, barn sem veit ekki betur en að fyrirtækið vilji heiðarleg
samskipti.

Um það leyti sem tilboðsmánuðurinn er að renna út og sonur minn þarf að fara að huga að því að hann getur ekki lengur hringt frítt í fimm vini sína berast sms skilaboð í síma hans frá Vodafone sem hljóða svo:

  "Skítt með sumarið! Sumartilboði okkar 5 vinum hefur verið framlengt til 31 okt. Hringdu fríkeypis í 5 vini óháð kerfi. Lifðu núna,
Vodfone."

Hvað segja þessi skilaboð okkur? Jú syni mínum datt ekki annað til hugar í barnslegu sakleysi sínu en hann mætti halda áfram að hringja í fimm vini sína til 31. október. Hann heldur síðan áfram að hringja í vini sína í þeirri trú að hann geri það frítt eftir að hafa fengið umrætt skeyti frá Vodafone, þar til hann tekur eftir því að inneignin er bara allt í einu búin.

Í skilaboðinu er ekki tekið fram að hann þurfi að gera eithvað til þess að geta hringt áfram í vini sína frítt. Ég hringi því í þjónustuver Vodafone og spyr hvernig standi á því og svörin sem ég fæ eru meira en lítið undarleg. Í fyrsta lagi fæ ég að vita það að hann hefði átt að leggja inn 1000 kr til þess að tilboðið héldi áfram. Gott og vel allt í lagi með það en þá spyr ég hversvegna kom það ekki fram
í skeytinu? Svarið sem ég fékk var að það væru takmörk fyrir því hversu löng sms skeyti gætu verið. Ok þá spyr ég hvort það hefði ekki verið nær að sleppa slagorðunum í skeytinu og koma að mikilvægustu upplýsingunum. En nei svarið varð alt í einu orðið þannig að hann (15 ára gamall) átti bara að vita öll smáatriði í samningnum. Gott og vel hér gerist Vodafone sekt um að misnota aðstöðu sína í markaðssetningu sinni. Og ég spyr Vodafone núna: Þar sem það var móðir
drengsins sem greiddi á netinu fyrir tilboðið hversvegna var henni ekki send þessi skilaboð? Er ekki rangt og kannski ólöglegt að senda börnum póst frá fyrirtækum beint? Er það ekki reglan þegar fyritæki senda börnum póst að senda hann til foreldranna eða til ábrgðamanna barnanna?

Í ljósi þessara samskipta get ég ekki gert annað en að hvetja fólk til þess að hafa varann á í samskiptum sínum við Vodafone og ekki síst þegar börn og unglingar eru annarsvegar. Við vitum það vel að unglingar nota síma mikið og því ansi hart að ekki sé hægt að treysta því símafyrirtæki sem börnin eiga viðskipti við. En ljóst er að þetta mál er langt í frá lokið og full ástæða er að gera umboðsmanni barna viðvart og að sjálfsögðu Neytendasamtökunum, neytendasíðu Dr. Gunna og kannski fleirum. Og svo er bara að fara að leyta sér að öðru símafyrirtæki þó ekkert sé tryggt með að önnur símafyrirtæki hafi betri siðferðisviðmið.
En ef Vodafone hefur einhvern snefil af sómakennd mega þeir hafa samband við mig.
JB

 

Eins og hundeltur indíáni í amerískri "kábojmynd"...eða hjólað í vinnuna

Skyndilega var strætisvagn næstum því kominn í bakið á mér. Ég fann óneitanlega fyrir honum nálgast mig á alltof miklum hraða. Ég hjólaði eins og brjálaður maður til þess að sleppa lifandi úr umferðinni. Á bremsulausu hjólinu (en ég hafði lofað sjálfum mér að láta laga bremsurnar strax í dag) sá ég enga aðra útgönguleið en að reyna að hjóla upp á grasið og vona að ég myndi ekki lenda í trjárunna sem þarna var eða ljósastaur. "Ef ég slepp lifandi undan strætisvagninum þá lofa ég sjálfum mér að láta laga bremsurnar og ég skal aldrei aftur gleyma hjálminum" sagði ég við sjálfan mig (en ég gleymi alltaf reiðhjólahjálminum þar sem svona hjálmar voru ekki til þegar ég byrjaði að hjóla).

Jú mér  tókst að beygja undan strætó og toga í stýrið og lyfta mér upp á grasblettinn og framhjá runnanum og rétt slapp við ljósastaurinn og niður með hælana til að hægja á hraðanum, skítt með það þó það fari illa með skóna. En hvað var ég að pæla....æi þarna er karl með hund í bandi, djö...er þetta langur spotti sem helv....hundurinn er í.....get ég beygt eða verð ég að hjóla yfir bandið????

Jú það er ekki nema vona að spurt sé. En ég var bara að hjóla í vinnuna, ég er bara svona hjólreiðamaður í Reykjavík, ekki hjólreiðamaður sem lætur taka myndir af sér í jakkafötum standandi við hjólið, heldur hjólreiðamaður sem hjólar í vinnuna og svitnar stundum og stefnir lífi og limum í hættu til þess að komast frá A  til B á hjóli. Það er allt og sumt. En með því að nota hjól sem samgöngutæki er maður í stórhættu ekki ósvipað og hundeltur indíáni í amerískri "kábojmynd".

Svona er nú lífið. En ég lenti í stætisvagninum þar sem ég var á leið úr Bústaðahverfinu niður á Laugaveg og sá þessa fínu forgangsakgrein fyrir strætó sem er nýbúið að gera. Ég freistaðist til þess að hjóla á henni þar sem hún var nýlögð á Miklubrautinni í rauðum lit (ég er svona eins og börnin, ég laðast að fallegum litum) svo ég stóðst ekki freistinguna og hjólaði á rauðu forgangsakgreininni sem var ekki búið að opna að fullu fyrir umferð þegar vagninn kom æðandi á eftir mér sem fyrr segir.

Það er greinilegt að átaksþjóðin er ekki lengur í átakinu hjólað í vinnuna því þegar það átak stóð yfir sá ég yfirleitt um 20 hjólreiðamenn á þessari leið minni til vinnu en núna mæti yfirleitt aldrei fleirum en þremur á hjóli á þessari sömu leið. Kannski ekki skrítið að fólk nenni að leggja  það á sig að hafa aðeins gangstéttir til að hjóla á eða stofna lífi sínu í hættu í umferðinni eins og ég gerði í dag með fiflagangi mínum á strætóakgreinini.

En það er alltaf gott að vera vitur eftirá og því spyr ég borgaryfirvöld hversvegna var ekki tækifærið notað fyrst verið var að búa til forgangsakgrein fyrir strætó að breikka aðeins akgreinina til þess að hægt væri að útbúa hjólabraut meðfram Miklubrautinni? Hefði ekki verið ráð að gera það í leiðinni fyrst farið var af stað í framkvæmdir?

JB

Athafnaþjónusta Siðmenntar fær góðar móttökur

Síðastliðið vor hóf Siðmennt að bjóða með formlegum hætti upp á þjónustu athafnarstjóra til þess að stýra húmanískum/veraldlegum útförum, giftingum og nafngjöfum. Alls eru sex athafnarstjórar starfandi hjá félaginu og er óhætt að segja að móttökurnar hafi verið góðar það sem af er. Undanfarnir dagar hafa verið viðburðaríkir í þessum efnum enda hafa á undanfarinni rúmri viku farið fram tvær giftingar, ein útför og ein nafngjöf á vegum félagsins. Nánari upplýsingar um húmanískar/veraldlegar athafnir á http://www.sidmennt.is

JB 

Kúgaðar konur með handklæði á höfðinu og kúgaðir íslenskir alþingismenn með hengingaról um hálsinn?

Athyglisvert er að lesa blogg Jóns Magnússonar alþingismanns þar sem hann ræðir ferðalýsingu Margrétar Sverrisdóttur til Íran. Þar ganga konur segir Jón með "handklæði" um höfðuðið (og eru þær þá hvorki að koma úr sturtu né sundi). Þær eru bara kúgaðar og gert að hafa svona "handklæði". Þetta er semsagt svona "dresscode" eins og það er kallað þegar manni leyfist ekki að klæðast að vild heldur ber að klæðast eftir einhverjum reglum. Þegar maður les sjónarmið fólks á þeirri menningu sem tíðkast erlendis er oft forvitnilegt að líta sér nær og skoða viðmið og reglur í eigin landi. Skyldi vera einhver "dresscode" kúgun í gangi hér á landi? Jú mér dettur eitt í hug:

Á hinu háa Alþingi ganga konur vissulega ekki með handklæði um hausinn en karlarnir hinsvegar, þeir eru kúgaðir og hafa fæstir haft kjark og þor til að berjast gegn kúguninni. Kúgun þeirra felst í því að þeir ganga með hengingaról um hálsinn sem í daglegu tali kallast bindi og fæst í herrafataverslunum og sumum stórvörumörkuðum. Mér skilst víst að ef einhver mætir án ólarinnar í þingsal þá fari allt úr böndunum. Þannig minnist ég þess að hafa séð í sjónvarpinu einn ágætan þingmann binda á sig ólina í ræðustól en hann hafði eðlilega tekið ólina af sér en var síðan kallaður fyrr í pontu en hann hafði gert ráð fyrir. Af hverju mátti hann ekki bara tala án hengingarölarinnar sem kallast þar á bæ bindi.

Og núna áskorun til Jóns. Kæri þingmaður Jón Magnússon. Nú skaltu ekki láta kúga þig meira, nú er komið að þér að berjast fyrir því að þingmenn megi klæðast því sem þeir helst kjósa. Að öðrum kosti ertu í engu skárri en konurnar góðu með handklæðin.

Konur í Íran og þingkarlar á Íslandi takið höndum saman og berjist fyrir frelsi ykkar!!!!!

 

Góð án guðs (greinaflokkurinn sem enginn veit að er greinaflokkur)

  Í vikunni birtist grein eftir mig um húmanisma og siðferði í 24 stundum. Það sem er ekki almennt vitað er að hér er um grein að ræða sem tilheyrir greinaflokki sem sérstaklega var skrifuð til birtingar í 24 stundum. Forsaga málsins er sú að í vetur var "drullað" yfir Siðmennt af hálfu blaðsins með allskyns rangfærslum um félagið án þess að vilji væri til að leiðrétta þær rangfærslur. Fórum við í félaginu fram á að fá að birta nokkrar greinar í greinaflokki til að útskýra ítarlega okkar sjónarmið þannig að lesendur fengju að vita hið sanna um félagið og þyrftu ekki að reiða sig á óvönduð skrif blaðamanna. Var ætlunin að hér yrði um sérstakan flokk að ræða sbr. greinarnir í dálkinum um trú sem blaðið hefur haldið úti. Var slíkt samþykkt og hófumst við handa við að skrifa greinarnar en þegar til kom að fá birtingu var alveg út úr myndinni að fá greinarnar merktar sem sérstakan greinaflokk. Því eru greinarnar birtar rétt eins og hverjar aðrar aðsendar greinar og því ekki að sjá neitt samhengi í birtingu þeirra því miður. Gísli Gunnarsson sagnfræðingar hefur núþegar birt tvær greinar og var mín sú þriðja. Fleiri greinar eru væntanlegar eftir aðra höfunda en ekki er að vita hvernær ritstjórnin ákveður að birta þær.

Grein mín, sú þriðja í greinaflokki um húmanisma birtist hér á eftir:

 Góð án guðs, húmanismi og siðferði

Oft hefur borið á þeim misskilningi að trúabrögðin séu forsenda góðs siðferðis og að gott siðferði sé aðeins til vegna tilvist guðs. Svo er alls ekki. Siðferðilegar spurningar, hvað telja má gott og hvað slæmt, hvað rétt og hvað rangt og hvernig lifa skuli réttlátu og dyggðugu líferni leitar á alla menn burtséð frá lífsskoðunum. Sumir leita svara við siðferðisspurningum í trúarbrögðunum sbr. Boðorðunum 10 þar sem talið er að guð hafi lagt til að menn skuli ekki myrða, stela, ljúga osfrv.  Húmanistar og aðrir sem ekki aðhyllast trúarbrögð er ekki síður umhugað um gott siðferði og mikilvægi þess.  Einn er sá mælikvarða á rétt og rangt sem er til staðar í öllum mönnum þó misjafnlega þroskaður sé. Sá mælikvarði er samviskan. Samviskan kennir okkur að ánægja og hamingja er betri en óánægja og óhamingja, að réttlæti og góðvild er betri en óréttlæti og mannvonska og að samvinna skilar oft mun betri árangri en ósamvinna.

Vissulega eru manneskjur breyskar og gera undantekningar fyrir sjálfa sig. Oftar en ekki gerir þá samviskan vart við sig sem sú rödd sem greinir rétt frá röngu. Góð breytni að mati húmanista er ekki góð vegna þess að  að sé til guð sem segi okkur hvað er gott og hvað illt. Góð breytni og siðferðileg gildi eiga rætur sínar að rekja í samfélagi manna og eru órjúfanlegur hluti af þróunarsögu mannsins.

Ekki er auðvelt að gera sér grein fyrir því hvenær nákvæmlega menn fóru að gefa siðferðilegum gildum gaum. Ekki er ólíklegt að ákveðin siðferðisvitund hafi alla tíð fylgt mannshuganum og tekið þroskabreytingum í takt við samfélagsgerð hvers tíma. Menn hafa gert sér grein fyrir því að ef ég vil ekki þola sársauka og óréttlæti þá sé það ekki flókið að átta sig að aðrir kæri sig ekki um slíkt heldur.

Ýmsir hafa haft áhrif á siðferðishugmyndir húmanista. Forngríski heimspekingurinn Sókrates hefur haft mikil áhrif með áherslum sínum á gagnrýna hugsun og siðferðilega yfirvegun.  Aristóteles hefur ekki síður haft áhrif en hann leitaðist við að svara því hvað væri gott fyrir manneskjuna. Taldi hann að lykillinn að hinu góða lífi fælist í hófsemi og dyggðugu líferni.  Sá sem er dyggðugur ratar ávallt meðalhófið á milli öfga. Einkenni dyggðugrar manneskju er því góð dómgreind, þekking á því sem henni er fyrir bestu og innsæi í aðstæður. Það er þeir þættir sem ber að leggja rækt við.

Bretinn John Stuart Mill er þekktasti talsmaður svokallaðrar nytjastefnu í siðfræði. Það sem gott er að mati nytjahyggjumanna og ber að stefna að er sem mest ánægja eða hamingja sem flestra. Óhamingja, óánægja og sársauki er hinsvegar af hinu illa. Í allri okkar breytni eigum við að leitast við að stuðla að sem mestri hamingju sem flestra eins og kostur er. Ef aðeins slæmir kostir eru í stöðunni eigum við að velja þann kost sem veldur eins lítilli óhamingju og mögulegt er.

Þýski heimspekingurinn Immanúel Kant lagði áherslu á að við ættum ávallt að breyta þannig að aðrir gætu tekið sér breytni okkar til fyrirmyndar: Breyttu einungis eftir þeirri lífsreglu sem þú vilt að verði að almennu lögmáli.

Hvað þýðir þetta? Jú þetta þýðir að við eigum ávallt að breyta á þann hátt sem við getum hugsað okkur að allir aðrir breyti. Martin Levander útskýrir velá eftirfarandi hátt:

Kant kom sjálfur með dæmi: Það er rangt að fá peninga að láni án þess að borga þá til baka. Ef allir höguðu sér þannig myndi fljótlega koma að því að hvergi væri hægt að fá lán. Með sama hætti er hægt að sýna fram á að það sé rangt að stela. Og ef menn færu almennt að ljúga þegar það hentaði þeim myndi fólk hætta að treysta hvert öðru.[1]

 

Grundvallaratriði í siðfræði Kants felst því í spurningunni: Hvað ef allir höguðu sér eins og ég?

Jean-Paul Sartre hafði mikil áhrif á tuttugustu öldinni. Að mati Sartres eru allir eisntaklingar frjálsir og ábyrgir breytni sinnar og eru öðrum fyrirmyndir í siðferðilegum efnum: "Og hverjum manni ber að segja við sjálfan sig: er ég áreiðanlega slíkur maður að ég hafi rétt til að haga mér þannig að mannkynið taki sér athafnir mínar til fyrirmyndar."[2]  Þó sérhver einstaklingur sé frjáls að því hvernig hann breytir er síður en svo allt leyfilegt. Ef ég get ekki hugsað mér að allir aðrir breyti eins og ég þá ætti ég að hugsa minn gang áður en ég framkvæmi.  Sérhver einstaklingur er þannig mikilmikilvægur áhrifavaldur þess siðferðis sem ríkir hverju sinni. 

Mikilvægi þess að vega og meta aðstæður hverju sinni með gagnrýnu hugarfari er lykilatriði í hugmyndafræði húmanismanns. Menn standa ávallt frammi fyrir valkostum í lífinu sem snerta þá sjálfa sem og samborgara þeirra.  Húmanistar líta svo á að gott samfélag einkennist af ríkum sjálfsákvörðunarrétti auk samfélagslegrar ábyrgðar. Húmanistar leytast við að vega og meta aðstæður hverju sinni og þá lífskosti sem staðið er frammi fyrir. Í kjölfarið eru síðan þeir kostir valdir sem eru farsælastir hverju sinni fyrir sem flesta.

JB

[1] Martin Levander, Heimspeki (Mál og menning 1997), þýðandi Aðalheiður Steingrímsdóttir og Þröstur Ásmundsson, bls.105.

[2] Tilverustefnan er mannhyggja bls. 9.